23.11.2021 – 25.11.2021
Kiper: Provokasyon (Kışkırtma) nedir, sizin için provokasyon nedir?
Mehmet: Bence insanları hezeyana sürükleme, birtakım halüsinasyonları gördürtme, galeyana getirmek için yapılan davranışlar ya da söylenen sözler bütünüdür.
Holofornes’in Kafasını Kesen Judith – Caravaggio
Tunç: Kavram olumsuz bir ifade barındırıyor. Bir kurumun menfaatine olmayan durumu sezdiğinde algıyı değiştirmek veya çıkar sağlamak için suni bir tehlike algısı yaratarak algıyı saptırmaya yönelik yaptıkları olarak da karşımıza çıkabiliyor.
Kiper: Erk sahibi olanlar mı provokasyon yapar?
Uhri: Bu yayında olduğu gibi her moderatör bir provokatördür. Belirli bir amaç için harekete geçirmeyi tahrik etmek olarak tanımlanabilir. Provokasyon yapan kendi kendine hareket ediyorsa bir güçten bahsedebiliriz. Kişiler kendi güçlü taraflarını tahrik etmek ve karşı tarafı harekete geçirmek için de kullanabilirler.
Provokasyonda karşı tarafın içgüdüsel olarak hareket etmesini sağlayacak eylem ve söylemler kullanılır. Kişinin ahlaki normuna saldırının en çok kullanılan yöntemlerden biri olduğunu biliyoruz. Kısaca, karşı tarafı akıldan uzaklaştırarak davranışta bulunmaya itmek olarak tanımlayabiliriz
İsmail: Olmayan bir şeyi ya da olan bir şeyi abartarak rayından çıkarma ya da diğerlerini tahrik etme işi için kullanıyoruz. Gündelik hayatta “kaşımak” da deriz.
Hasan: Özne ve/ya özneler topluluğunun bir başka özne ve/ya özne topluluğunun hayatını olağan akışından saptırarak harekete geçirmek için yapılanların bütününü böyle adlandırıyoruz.
Ayda: Kışkırtma planlı yapılabileceği gibi anlık olarak da yapılabilir. Kişinin kendi istediği eylemi karşı tarafa yaptırmak için tahrik etmesi olarak tanımlanabilir. Ben bunun kötü niyetli olduğunu düşündüğüm için kötülük olarak değerlendiriyorum.
Provocation – Nadia Pronina
Kiper: Bir olay son aşamasındaysa, gerçekleşmesine ramak kaldıysa o olayın gerçekleşmesi için iteklemek provokasyon mudur? Provokasyon teşvik anlamında da kullanılmıyor mu? Örneğin futbolculara teşvik pirimi ödemeyi provokasyon olarak düşünebilir miyiz? Gaz verme, gaza getirme, alevlendirme, farkındalığını arttırmak için eylemler yapma, fikri sabitini değiştirmek için bunu yaptığımızda kavramı negatif mi algılıyoruz?
Kazım: İstediğimizi elde etmek için belli başlı reaksiyon ölçerek tahrik edici yeri bularak farklı bir enerji üretmek için bulduğumuz yeri kaşıma işine diyoruz. Algısal olarak bizim ülkemizde özellikle üniversite öğrencilerine zamanında “diplomalı provokatör” etiketi de yapıştırılmıştır.
Kiper: Şirketlerin yönetici/lider pozisyonları için aranan özelliklerden biri de proaktif olmaktır. Günlük dilde provokasyonun, negatif algısı yüksekken farklı kelimelerle bu negatifliği kendi yararımıza mı kullanmak istiyoruz, sınırı nerede çiziyoruz?
I. Oturum Provokasyon (Kışkırtma) Nedir?
Zdzisław Beksiński – AC74
Bir grup insan toplanıp açım diyerek homurdandığını varsayın. “Birinin aç olmasının nedeni, mevcut hükümettir.” diye bağırmayı “öneren kişi” provokatör mü oluyor? Başka bir deyişle, “gerçek” provokasyon doğurur mu?
Kazım: Açım demekle, açlığımın nedeni hükümettir demek arasında fark var. Kişi açım demek yerine açlığımın nedeni hükümettir demeye başladıysa provoke edilmiştir çünkü söylemi değişmiştir. Telkin edilen cümle gerçek bile olsa söylem değiştiyse, ona provokasyon diyoruz. Gündelik hayatta doğru yönlendirenin provokatör olmadığını düşünsek de çoğunlukla aksi yönde konumlanıyoruz.
Tunç: Eylemi saptırmak isteniyorsa provokasyon vardır.
Hasan: Provokasyonda eylem değişikliğinden söz ediyoruz. Bu örnekte eylem değişikliği yok, söylenen, söylenmeye devam ediyor, bence provokasyondan bahsedemeyiz.
Bilge: Ben bu kavramı kimyadan bildiğimiz titrasyon kavramına benzetiyorum. Bir maddeyi asit veya bazla reaksiyona sokarken belirli bir ölçüyle ve belirli bir zamanda belirli bir miktar asit ya da bazı eklemeye devam ederiz. Provokasyon da birden gibi görünüyor ama bence damla damla artarak gerçekleşiyor. Provokasyon dediğimiz şey nasıl başladığından ziyade adım adım eşik noktasının açılmasının sağlanması gibi duruyor.
Uhri: Örneğin bir derbi maçı oynanıyor ve maç kötü gidiyor. Yönetim istifa/federasyon istifa diye tezahürat başlıyor. Kişinin/ grubun bir kişiye bağırması provokasyondan ziyade duygusal patlama gibi duruyor. Bu kavramda hem duygu yönetimi hem algı yönetimi yapılıyor olabilir.
Bir de tıpta olumlu kullanımı vardır. Yine de ben algı yönetiminden çok, duygu yönetimi olduğunu düşünüyorum.
Kazım: Aşkta, ikili ilişkilerde, sanatta ve birçok alanda yapıyoruz. Kimi zaman kendimizi bile provoke edip olumlu anlamda geliştirebiliyoruz.
Hasan: Sonucu değiştirecek etkilerin her birini provokasyon olarak niteleyemeyiz. Domine ettiğimiz her şeyi de provokasyon olarak alamayız. Çerçeveyi belirlerken buna dikkat etmemiz lazım.
Provocation – Grigor Velev
Kiper: 0’dan 1’e hareket ederken hareketi değiştiren durum, her zaman farkında olarak mı yapıyor? Kışkırtmayı her durumda bilinçli bir eylem mi olarak düşünüyoruz? Kişinin kendisi provokasyon yaptığının her zaman farkında oluyor mu?
İsmail: Evet, bence provokatör bilinçlidir. Eylemi büyütüp, yönünü değiştirmek için yapıyoruz.
Kiper: Duran adam, eylemi provokatif bir eylem miydi? Biz hep bir eylem/ söylem olduğunu varsayıyoruz bu örnekte böyle bir şey yok. Üstüne yüklediğimiz bir anlam olabilir mi?
Ayda: Kötü niyetli olan provoke eder. Farkındalık yaratmak provokasyon değildir. Niyetine bakmamız lazım.
Bilge: Niyet okumayı doğru bulmuyorum. Eşik noktasının aşılabilmesi için tek kişinin enerjisi yetmez, kümülatif enerji lazım. Kişinin içinden geleni söylemesi amaçsızdır, bence provokasyona neden olmaz.
Provokasyon Nedir?
Kiper: Provokasyonu fark ettiğimizde ne yapıyoruz?
Tunç: Provokasyona gelmiyoruz. Eşik değeri önermesine katılıyorum. Tepki oluşmuyorsa, yapılan provokasyon olmuyor.
İlker: Kavramı bireysel ve toplumsal olarak ikiye ayırmak gerektiğini düşünüyorum. Bireysel tarafı, olumlu olabilir. Toplumsal tarafındaysa, toplumu ittiği yerde iyi bir yer olmadığından bence olumlu bir şey olmayacaktır.
İsmail: Profesyonel provokatör veya eylemcilerin olduğunu biliyoruz. Bunu da hatırlamakta fayda var.
Başak: Kitlesel olduğunda bile çok bireysel olabileceğini düşünüyorum. Kişiden kişiye farklılık gösterir. Hayatta kendimize verdiğimiz değerle ilgili / sakin kalıp dinleyip amacını anlamaya çalışırım.
Maruz kaldığımızda karşı tarafın beklediği tepkiyi vermemek ve sakin kalıp gözlemlemek gerektiğini düşünüyorum.
Fatih: Kişiyi grubu amacından saptırıp başka amaca yönlendirmeye diyoruz. Teşvikten veya yönlendirmeden farkı nedir?
Kavram, öznesi açısından olmasa da nesnesi tarafından negatif anlam taşıyor. Provokasyonu tek yönlü düşünmüyorum. Toplum, ahlaki anlamda sorun gördüğü bir noktada toplumsal dürtüyle hukuku da provoke edebilir.
Bireyler de kitleyi provoke edebilir. Kavram bir yanıyla kitlesel duyguyu kolayca yönlendireceğimize dair bir işaret de taşır. Provokasyonda yaptığımız eylemle o eylemin yapma amacını kaybettirmemiz gerekiyor.
İhsan: İş yerinde çıkan yemeğin kötü olduğunu yönetime söyledim, dinlemediler. Sonra birlikte çalıştığım arkadaşlarımla konuşarak yemeğin kötü olduğunu hep beraber dile getirdik. Yönetim bana provokatör dedi. Hakkını aramaya bizim oralarda provokasyon diyorlar.
Fatih: Provokasyon siyasilerin ya da yöneticilerin devam eden düzenin bozulmaması için sıklıkla etiket olarak kullandığı bir kelime, sizin olayda da öyle olmuş. Hak arayışı, duran adam gibi pasif eylemler, imza toplamak vb. provokatif eylemler değildir.
Kiper: Gündelik hayatta provokasyonu; planlı, programlanmış karşı tarafın hamlelerini tahmin edilerek yapılan bir şey gibi mi anlıyoruz? Yine gündelik dilde kışkırtma, spontane dürtüsel mi kabul ediyoruz?
Berslan: Protesto dahi provokasyon sonucu oluşur. Hiçbir eylem bence provokasyondan bağımsız değil. Eylemler neticesinde toplumlar bir yere gelebildiler.
Bilge: Başkalarının çıkarlarını korumak için kendini ateşe atmaya provokasyon mu diyeceğiz?
Hasan: Kan davası minik bir şey üzerinden provoke edilir. Kurban seçilir. Manipülatör tarafından duygu üzerinden taşınıyor. Çizgileri koyacağız. Manipüle teşvik provokasyon.
Uhri: Aklımızı araçsallaştırıyoruz. Duyguları akılla açıklamaya çalışıyoruz. Weber davranış modelini hatırlayalım. Aklımızı araç olarak kullandığımızda bir şeyler dışarda kalıyor.
Hamdi: Provokasyonun ihtiyaç duyduğum olumlu yönleri var. Mevcut potansiyeli ortaya çıkarmak veya duygularımızı ortaya çıkarmak iyi olabilir. Sanat ve rekabet oluşturması ve harekete geçirmesi de olumlu olarak değerlendirilebilir.
Hakan Kılman: Müzikle kışkırtma ya da köpürtme, icracıyı ya da eseri yukarı doğru çıkarır. Provokasyonun hayatta böyle olmadığını düşünüyorum. Kişiyi bir yere taşımaz. İyiyi algılayıp kalanı görmezden gelmek daha sağlıklı olabilir.
II. Oturum Provokasyon (Kışkırtma) Nedir?
Kiper: Eylemin kendisini, provokasyondan ayırmak mümkün değil mi? İtiraz etmek de provokasyona mı giriyor? Hak arayışı provokasyon mu?
Uhri: Örneğin kan davası, hukukta ağır tahrik nedeni olarak değerlendiriliyor. Freud, yaptığımız eylemlerin %90’u bilinçdışı olarak yapıyoruz sonrasında akılla rasyonelleştiriyoruz, der. Akılcılaştırdığımızda dili kullanıyoruz. Bizi insan yapan özelliklerimize bakarsak kavramı daha iyi anlayabiliriz.
Başka bir açıdan bakarsak mahalle yanarken sizin hiçbir şey yapmamanız da pasif duruş şeklinde bir provokasyon olarak değerlendirilebilir.
Mehmet: Tanpınar, Osmanlı zamanında yangın olsa izlesem diyenlerden bahseder. Maradona’nın Tanrı’nın eli açıklaması provokatif bir durumdu. Her provokasyon olduğu anda tespit edilemiyor.
İsmail: Devlet dilinde, devletin kendisine karşı çıkılmasını provokasyon olarak değerlendirir. Gandi’nin yaptığı pasif direniştir.
La Depilazione-Saturno Buttò
Özlem: Provokasyona gelmeyelim söylemiyle yapılan provokasyon da var.
Ezgi: Provokasyona kimse gelmez. Şehirciliğin soyut mekânı ile güncel hayatın arasında fark var. Kimse provokasyon ve kışkırtmaya gelmez. Hayatın içinde bu söylem gündelik olarak tekrar edilen bir hal aldı.
Hasan: Teşvik veya manipülasyona nereye kadar provokasyon, kışkırtma diyeceğiz?
Kiper: Önce manipülasyonla başlar sonra provokasyon gelir veya tam tersi mi olur?
Hasan: Manipülasyon önce olduğu sonra onun içinden provokasyon ortaya çıktığını düşünüyorum.
Cemal: Manipülasyon akabinde kışkırtma geliyor.
Kiper: Kısıtlamak da kışkırtmaya neden olur mu? Olması gereken protesto yapanların kolluk kuvveti tarafından korunmasıyken protesto edeni püskürtmeye çalışmak provokasyon değil mi?
Cemal: Boğaziçi Eylemleri sırasında “Başınızı kaldırmayın” söylemi ve buna bağlı güç gösterisi provokasyon değil mi?
Balthus, The Guitar Lesson
Özlem: Manipülasyon zemini hazırlar, provokasyon binayı inşa eder. Binayı dikebilmek için önce algılarla oynayarak zemini hazırlamak gerekir.
Tarkan: 2022 yılının provokasyona açık bir yıl olduğunu düşünüyorum.
Şükrü: Bu bir taktik. O eylemi bıraktırmak için bu taktiği kullanabilir.
Kiper: Dilenci manipüle mi eder? Provoke mi eder?
Hasan: Manipule eder. Aciz olduğu konusunda, parayı aldığı an provoke ediyor.
Uhri: Konuştuğumuz başlıkların tamamı algı yönetimi. Biz kendi kendine hareket edebilme kabiliyeti gösterenlere güçlü diyoruz. İktidar da bu anlamıyla gücü taşır. Kendisiyle rekabete girecek her şeyi de kontrol etmek ister.
Gustave Le Bon’un Kitleler Psikolojisini hatırlamakta fayda var. Provokasyona gelmeyelim, kitlelere yapılan bir manipülasyondur. Kitlesel eylemlere giderken yanımıza “ne olduğumuzu” değil “kim olduğumuzu” alıyoruz.
The Origin of the World – Gustave Courbet
Mehmet: James Joyce, yasaları yazanların yasanın dışında yazdığını hatırlatır. Devletler güçlü olan taraf olan taraf olduklarını hatırlatmak ve provokasyon gücünü elinde tutmaya devam etmek için yeri geldiğinde teröristleri bile affeder.
Kişi kendini manipüle ederek provoke olabilir. Bunu örneğin güçlü görünmek için yapabilir. Manipülasyona gelmeyelim. Manipülasyon, provokasyonun üst aklı diyebilir miyiz?
II. Oturum Provokasyon (Kışkırtma) Nedir?
İsmail: Yönlendirme sonucundan provokasyon ortaya çıkıyor gibi bir yere saplandık ama provokasyon bilinçli bir eylem. İkna gücüne bağlı olarak şiddeti belirleniyor.
Cemal: Provokasyondan da manipülasyona gidebilir. 6-7 Eylül 1955 olaylarını hatırlayalım. Atatürk’ün evine bomba atıldı diyerek başlayan eylemlerde bu sıranın nasıl olduğunu söyleyebilmek o kadar kolay değil.
İsmail: Belirli eylemlerde, şiddeti de ortaya çıkarabilir.
Bir Hanedanlık Vazosunu Kırmak –Ai Weiwei
Hasan: Kurgu ve tasarlama kışkırtmanın tanımında mevcut ama kurgulama ve eylemi değiştirmek manipülasyon gibi geliyor.
Hakan: Eylem ile duygumuzla, içindeki duygu durumumuzu kontrol etmemiz gerekiyor. Bağıntısı ataklığında teknik olarak provokasyona gelmişsindir. Ne söylediğimiz ve ne için söylediğimiz arasındaki bağı kaybetmemiz gerekiyor. (provokasyonu geriye dönük akılla okuyoruz)
Kiper: Sanıyorum provokasyonu, toplumun genelini ilgilendiren konular için kullanıyoruz. Kaybetme korkusu olan insanı ne kadar provoke edebilirsiniz?
Provokasyon denilince marjinal grupların/paralı askerlerin kötü niyetle yaptığı bir şey aklımıza geliyor. Ülkelerin refah düzeyine bağlı olarak yapılan protestolara yüklenen anlam da değişiyor.
Uhri: Kadın ineği sağlıyor. Şeytan buzağının ipini gevşetir, itiş-kakışta süt kovası devrilir, kadın buzağıyı vurur. İnek kadına saldırır, dede ineği öldürür, kocası dedeyi öldürür. Şeytan ipi gevşettim der! Provokasyona geldim, şeytana uydum.
İşin içinde duygular, sezgiler de var. Her şeyi akılla açıklamamız gerekmiyor.
Kiper: İnsan elinde olana bakar. Kaybedeceği kazanacağından fazlaysa genelde harekete geçmez. Bir şeyi yapmaya başladığımızdaki duygu ve düşüncelerimizle yapmaya devam ederken ki söylem ve edimlerimizi sürekli kontrol etmemiz gerekiyor. Yola çıktığımız yerle, yaptıklarımız arasında fark oluşmuşsa provokasyona gelmiş olabiliriz.